Próchnica u dzieci to powszechny problem, atakujący zarówno zęby mleczne, jak i stałe. U młodszych dzieci jej częstotliwość jest alarmująca — już co trzeci trzylatek ma początki próchnicy, natomiast wśród osiemnastolatków statystyka sięga 90%.
Czym jest próchnica?
Próchnica to choroba bakteryjna, polegająca na odwapnieniu (demineralizacji szkliwa) i rozpadzie tkanek twardych zęba. Nad procesami remineralizacji przeważają procesy rozkładu. Stopniowo powstaje ubytek, który ma skłonność do rozszerzania się. Z czasem może dotrzeć do najgłębszych tkanek zęba — niepodjęcie leczenia sprawia, że ząb wymaga leczenia kanałowego lub ekstrakcji.
Próchnica zębów mlecznych lub stałych wynika z niedostatecznej dbałości o higienę jamy ustnej dziecka. Rodzic jest odpowiedzialny za dziecko i to on musi zapobiegać próchnicy, zwłaszcza u małych dzieci. Niedopilnowanie takich elementów higieny jak regularne szczotkowanie zębów czy stosowanie nici dentystycznej może skutkować rozwojem próchnicy. Z badań wynika, że rodzice często rezygnują ze szczotkowania zębów dziecka, gdy ma ono zły humor lub wcześniej zasypia.
Także zaniedbywanie wizyt u stomatologa jest błędem rodzica. Te z kolei trzeba podejmować już we wczesnym dzieciństwie. Regularne wizyty kontrolne podejmujemy od wykształcenia się pierwszych zębów mlecznych. Zalecamy pierwszą wizytę już w czasie ząbkowania. Rodzic dowie się o masażu dziąseł i doborze past dostosowanych do wieku dziecka, a także zobaczy, jak powinna przebiegać codzienna prawidłowa higiena jamy ustnej malucha. Będzie też przygotowany na niepokojące objawy i dowie się, jakie preparaty łagodzą podrażnienia w czasie np. ,, pierwszego ząbkowania”.
Należy pamiętać, że ryzyko wystąpienia próchnicy dotyczy także maluchów pijących mleko. Próchnica u tak małych dzieci wcale nie jest rzadkością — przybiera postać próchnicy butelkowej, o której napiszemy nieco później.
Profilaktyka próchnicy u dzieci przynosi najlepsze rezultaty. Mycie zębów, nitkowanie i zdrowa dieta to podstawa. Prawidłowe czyszczenie z resztek jedzenia i usuwanie płytki nazębnej niweluje ryzyko wystąpienia różnych odmian próchnicy wczesnej. U młodszych, ale też starszych dzieci można stosować gabinetowe metody profilaktyki fluorkowej: lakowanie zębów i lakierowanie.
Na szczęście coraz rzadziej w praktyce klinicznej spotykamy się z przekonaniem rodziców, że leczenie próchnicy zębów mlecznych jest zbędne — dziecko najwyżej straci mleczaki, a potem wykształcą się zdrowe zęby stałe. Tak niestety nie jest. Obecność zaawansowanej próchnicy mleczaków rzutuje wyraźnie na zdrowie kształtujących się zębów stałych i zwiększa ryzyko jej wczesnego wystąpienia zaraz po wyrżnięciu. Dodatkowo przedwczesna utrata lub ekstrakcja zęba sprzyja pojawieniu się wad zgryzu, których leczenie może okazać się bardzo trudne.
Jakie są pierwsze objawy próchnicy u dzieci?
Początki próchnicy łatwo przeoczyć. Błędem rodziców, choć coraz rzadszym, jest rezygnacja z wizyt w gabinecie stomatologicznym, pozwalających wykryć ten problem. Próchnica u dzieci we wczesnym stadium objawia się następująco:
- białe plamy na powierzchni zębów, przy linii dziąseł oraz w zagłębieniach zębów,
- nadwrażliwość podczas jedzenia słodkich i zimnych pokarmów,
- ból zęba.
Objawy próchnicy z czasem narastają. Białe plamy przekształcają się w ubytki, a ból stopniowo narasta.
Jakie są przyczyny próchnicy u dzieci?
Próchnica zębów u dzieci ma te same przyczyny co u dorosłych. Wymienić należy czynniki ryzyka takie jak:
- niedostateczna higiena jamy ustnej,
- dieta bogata w cukry i kwasy,
- wady zgryzu i parafunkcje przyspieszające ścieranie szkliwa,
- niedorozwoje szkliwa,
- stosowanie niektórych leków,
- niektóre choroby ogólnoustrojowe,
- predyspozycje genetyczne.
Podobnie jak u dorosłych, leczenie próchnicy u dzieci jest konieczne, by zapobiec przedwczesnej utracie uzębienia.
Jakie grupy dzieci są najbardziej narażone na próchnicę?
Ryzyko próchnicy jest zbliżone dla dzieci w różnym wieku. Dotyka zarówno przedszkolaki, jak i nastolatków. Najbardziej narażone na próchnicę są dzieci, których rodzice nie wdrożyli odpowiedniej rutyny, a właściwa higiena jamy ustnej jest pozostawiona dziecku bez nadzoru dorosłego. Czynnikiem ryzyka jest niewłaściwa dieta bogata w cukry proste oraz kwasy zawarte na przykład w popularnych napojach gazowanych. Są też przyczyny niezależne od rodzica i dziecka, czyli niedorozwoje szkliwa.
Próchnica zębów u dzieci jest powszechnym problemem przede wszystkim z powodu budowy zębów mlecznych. Te są bowiem mniej zmineralizowane niż stałe. Słabsze szkliwo jest bardziej podatne na przenikanie kwasów bakteryjnych z płytki bakteryjnej i ich inwazję w tkankach twardych.
Jak przebiega rozwój próchnicy u dzieci?
Próchnica zębów u dzieci przebiega podobnie do tej choroby u dorosłych. Różnica polega na tym, że postęp choroby w zębach mlecznych jest szybszy.
- Białe plamy — wczesne stadium. W przypadku wystąpienia próchnicy regularne wizyty pozwalają sprawnie zauważyć pierwsze jej oznaki. Na tym etapie można zastosować metody takie jak ozonowanie czy preparaty remineralizacyjne i zahamować rozwój choroby.
- Ubytki próchnicowe — w drugim etapie bakterie bytujące w jamie ustnej powodują rozpad tkanek twardych. Początkowo zaatakowane zostaje szkliwo. Następnie ubytek sięga zębiny.
- Zapalenie miazgi — gdy infekcja przedostaje się z zębiny do miazgi, występuje jej zapalenie. Może być do pewnego etapu odwracalne, jednak zazwyczaj pacjent zgłasza się do gabinetu dopiero w stadium nieodwracalnym. W tym etapie można uratować ząb poprzez leczenie endodontyczne („kanałowe”).
- Martwica zęba, ropień, utrata zęba — to ostatnie stadium próchnicy. Problem się jednak tu nie kończy. Bakterie mogą atakować zęby sąsiadujące, a także rozsiać się w organizmie, skutkując chorobami serca, mózgu, nerek, a nawet sepsą.
Cały proces może postępować bardzo szybko lub zająć lata — w tej kwestii nie ma reguły. Regularne wizyty kontrolne pozwalają wykryć zmiany bardzo szybko. Zakłada się, że dziecko w wieku szkolnym powinno stawić się u dentysty raz na pół roku, a nawet raz na trzy miesiące.
Jakie metody leczenia próchnicy są stosowane u dzieci?
Zęby mleczne można skutecznie leczyć. U dzieci leczenie próchnicy jest podobne jak u dorosłych. Jedynym zabiegiem, którego u dorosłych się nie stosuje, jest lapisowanie. Poniżej przedstawiamy, jak można leczyć próchnicę u dzieci.
Remineralizacja
Jeśli zauważymy, że u dziecka wystąpiły białe plamy, szkodliwe procesy w jamie ustnej nadal można zahamować. Stosuje się preparaty remineralizacyjne z wysoką zawartością fluoru. Po wizycie w gabinecie konieczne jest mycie zębów odpowiednimi pastami.
Ozonowanie zębów
To nowa, coraz chętniej stosowana metoda. Ozon ma właściwości bakteriobójcze. We wczesnym stadium próchnicy metoda pozwala zahamować rozwój choroby.
Lapisowanie zębów
To metoda dziś coraz rzadziej stosowana, jednak wysoce skuteczna. Pozwala na podaniu specjalistycznego preparatu kilkukrotnie, aż do zatrzymania próchnicy. Czy znasz dzieci z ,,czarnymi zębami”? To właśnie efekt lapisowania. Miejsca zaatakowane przez próchnicę zmieniają kolor na czarny. Można alternatywnie zastosować lapisowanie bezbarwne. Tej metody nie stosuje się na zębach stałych.
Opracowanie ubytku i wypełnienie
Preparacja ubytku to metoda bardziej inwazyjna, ale jedyna wskazana, gdy dochodzi do powstania ogniska próchnicy. Polega na mechanicznym usuwaniu zmiękczonego, rozpadającego się szkliwa. Usunięcie zainfekowanych tkanek z pewnym marginesem pozwala pozbyć się infekcji bakteryjnej. Następnie ubytek jest szczelnie zamykany odpowiednio dobranym wypełnieniem.
Leczenie kanałowe (endodontyczne)
Jeśli nie będziesz zapobiegać próchnicy u swojego dziecka, choroba z czasem może zaatakować miazgę, czyli jedyną unerwioną i ukrwioną tkankę zęba. Zapalenie miazgi wywołuje nieznośny ból. Niepodjęcie leczenia skutkuje martwicą zęba i może doprowadzić do jego utraty. Leczenie endodontyczne pozwala zachować ząb w zębodole, choć staje się on martwy. Polega na opracowaniu kanałów i komory zęba, odkażeniu, a następnie szczelnym wypełnieniu specjalistycznym materiałem.
Rodzaje próchnicy u dzieci
Jak już wspomnieliśmy, próchnica dotyczy zarówno maluchów, jak i dzieci w wieku przedszkolnym, szkolnym czy nastolatków. Choroba przebiega nieco inaczej w tych przypadkach.
Próchnica butelkowa
Wydawać by się mogło, że próchnica u dzieci to domena maluchów wieku przedszkolnym, uczniów i nastolatków. Nie jest tak. Próchnica zębów mlecznych może wystąpić już u najmłodszych dzieci, wciąż spożywających mleko. Przyczyna jest dość prozaiczna, a trudno na nią wpaść: spożywanie mleka w nocy i nieumycie zębów dziecka po karmieniu skutkuje pozostawaniem cukrów, a ich obecność w przestrzeni jamy ustnej jest pożywką dla bakterii. Zepsute zęby mleczne atakowane ,,próchnicą butelkową” to prawdziwy problem. Zmiany postępują bardzo szybko. Występują na zębach przednich i atakują kilka zębów jednocześnie.
Próchnica zębów mlecznych
Zęby mleczne są mniej zmineralizowane i bardziej podatne na działanie kwasów bakteryjnych. Zmiany postępują szybko. Próchnica zębów mlecznych ma jasny kolor i mazistą konsystencję. Wymaga podjęcia interwencji lekarskiej w celu zapobiegania przedwczesnej utracie zębów i wystąpienia wad zgryzu.
Próchnica zębów stałych
Próchnica zębów u młodzieży może wynikać ze wcześniejszych zaniedbań. Dodatkowo stałe, ale wciąż młode zęby nie są w pełni zmineralizowane. W tym wypadku również zmiany mają jasny kolor i mazistą konsystencję.
Czy próchnica może się zatrzymać samoistnie?
Teoretycznie próchnica może sama się zatrzymać. Rzadko, ale zdarza się, że pozostaje w postaci białej plamy. Jest nieaktywna i nie postępuje. Najczęściej nadal jednak mamy do czynienia z jej przyczyną, jaką jest niedostateczna higiena jamy ustnej i dieta bogata w węglowodany. W tej sytuacji nie ma możliwości zatrzymania choroby, a ona sama ciągle postępuje.
Co się dzieje, gdy próchnica nie jest leczona?
Nieleczona próchnica u dzieci, podobnie jak u dorosłych, stopniowo atakuje coraz głębsze tkanki zęba. Przez szkliwo zębów dociera do zębiny, następnie — do miazgi. Wówczas pojawia się silny, oporny na leki ból zęba. Stan ten czasami może być odwracalny, jeśli odpowiednio wcześnie podjęte zostanie leczeni a zmiany próchnicowe zostaną oczyszczone. Zazwyczaj jednak zapalenie miazgi jest nieodwracalne. Jedyną formą leczenia jest leczenie kanałowe. Niepodjęcie go sprawia, że ząb ulega zakażeniu. Może wystąpić martwica i ropień. Wczesne wykrycie próchnicy zapobiega postępowi choroby.
Jak można zapobiec próchnicy u dzieci?
Profilaktyka próchnicy u dzieci to obowiązek rodzica względem swoich pociech. Kluczowe jest szczotkowanie zębów z użyciem pasty dostosowanej do wieku dziecka (pasty smakowe, z odpowiednim poziomem zawartości fluoru) Odradzamy pasty wybielające o wysokim współczynniku ścieralności, sprzyjające ścieraniu szkliwa. Ważne jest też nitkowanie i stosowanie płynów do płukania jamy ustnej bez alkoholu. Zamiast nitkowania można stosować irygator.
By skutecznie zapobiegać próchnicy, należy regularnie przychodzić na wizyty kontrolne. U dzieci można stosować lakierowanie (choć u dorosłych także) i lakowanie. Zwłaszcza lakowanie pozwala zabezpieczyć naturalne wgłębienia zęba i ułatwia utrzymanie higieny, czyli usuwanie resztek pokarmowych z bruzd. Te metody są bezbolesne. Ważne jest też przygotowanie dziecka do wizyty (wizyty adaptacyjne), by nie wykształcić fobii stomatologicznej. Zalecamy zastosowanie sedacji, czyli leczenia po podaniu gazu rozweselającego, który znosi niepokój dziecka. Z praktyki klinicznej wynika, że dzieci leczone w sedacji wziewnej nie wykształcają lęku przed dentystą, a z czasem same są gotowe z niej zrezygnować, bo wizyta nie wywołuje stresu.